Đường hoa Nguyễn Huệ, văn hóa Tết của Sài Gòn

Lần đầu xuất hiện vào Tết Giáp Thân 2004, sau 9 năm, đường Hoa Nguyễn Huệ đã trở thành nét văn hóa của Tết Sài Gòn và là hoạt động không thể thiếu đối với người dân TP HCM mỗi dịp Tết đến xuân về.

Đường Nguyễn Huệ (quận 1) trước đây là kênh đào Charner nối liền với sông Sài Gòn, 2 bờ kênh là hai con đường rộng. Năm 1887, “kênh đào Charner” biến mất khi người Pháp sáp nhập hai con đường lại thành đại lộ Charner (nay là đại lộ Nguyễn Huệ) với hàng loạt cao ốc, khách sạn, dịch vụ hiện đại và sang trọng.

Đại lộ Charner một đầu là Dinh Đốc Lý (nay là trụ sở UBND thành phố) và đầu kia là bờ sông Sài Gòn (nay là bến Bạch Đằng). Khoảng những năm 1945 – 1950, đường Charner mọc lên những kios bán hoa lẻ, nhưng mãi đến năm 1960 trở đi con đường này mới xuất hiện chợ hoa mỗi độ Xuân về và dần trở thành cái tên quen thuộc với nhân dân Sài Gòn cũng như khắp mọi miền đất nước.

Mỗi dịp Tết, hoa từ khắp nơi theo những con thuyền về tập kết ở bến và trên bờ. Dù chỉ họp một lần trong năm nhưng chợ hoa Nguyễn Huệ cùng chợ chim Huỳnh Thúc Kháng là một trong những điểm tham quan nổi tiếng thời đó. Giữa thập niên 90, con đường này vẫn là chợ hoa xuân chính của người dân thành phố.

Từ 23 tháng Chạp, nhà vườn tập kết hoa ở bến Bạch Đằng sau đó đặt vào từng ô đã quy định sẵn trên đường Nguyễn Huệ. Người dân đến đây không chỉ để mua hoa mà còn ngắm, thưởng ngoạn và tận hưởng hương vị đặc trưng của chợ hoa Tết. Đó là những tiếng cười nói, tiếng rao, tiếng mặc cả, còi xe, dòng người nô nức giữa những dãy nhà cao tầng ở hai bên.

Tuy nhiên, để lập lại trật tự an toàn giao thông, thành phố quyết định không tổ chức chợ hoa trên đại lộ Nguyễn Huệ và quy hoạch chợ hoa ở công viên 23/9. Mặc dù người trồng hoa có chỗ buôn bán và người dân vẫn có chỗ để thưởng lãm, song nơi ấy vẫn “có gì đó thiếu tính truyền thống so với chợ hoa Nguyễn Huệ” đã hình thành trên nửa thế kỷ qua.

Nhiều người đã ấp ủ dự định khôi phục chợ hoa trở thành một lễ hội thực sự đặc trưng cho ngày Tết phương Nam. Năm 2002, một doanh nghiệp lữ hành tổ chức đoàn gồm đầy đủ các ban ngành đi tham quan Singapore để tìm hiểu cách làm lễ hội đường phố rồi quyết định biến đường hoa Nguyễn Huệ thành lễ hội hoa. Ý tưởng này sau đó cũng vấp phải sự tranh luận khá gay gắt. Có người phản đối với lý do “xài tiền tỷ để chơi vài ba ngày tết là quá tốn kém”, người thì không tin có thể giữ được an toàn cho hoa suốt những ngày tết…

Tuy nhiên, qua vài năm thử nghiệm thành công, UBND thành phố đã cho phép tổ chức đường hoa Nguyễn Huệ vào dịp Tết để người dân tham quan, vui chơi và giao cho doanh nghiệp lữ hành này làm đơn vị tổ chức. Từ Tết Giáp Thân 2004, chợ hoa Nguyễn Huệ đã trở lại nhưng với diện mạo mới. Không còn cảnh mua bán, chào mời, mặc cả, con đường hoa được bày biện, sắp đặt công phu và chỉ dành cho việc thưởng ngoạn của khách du xuân.

Cũng từ năm này, cứ dịp Tết đường hoa Nguyễn Huệ lại được mở ra đón khách với từng chủ đề, ý tưởng khác nhau. Giữa lòng thành phố lại có ao sen với vó câu, dòng kênh với cầu khỉ chênh vênh, đường làng quê với xe thổ mộ và quán cóc bên đường, những gánh hàng hoa hay thuyền hoa, rồi cả những cần xé trái cây của một vùng đất Nam Bộ trù phú, màu mỡ cùng những đồng lúa, nương bắp thân quen… đem lại cho du khách cảm giác thích thú mà ấm áp, mới lạ mà gần gũi.

Ngoài hàng trăm nghìn chậu hoa và nhiều cảnh vật, luôn có biểu tượng làm “linh hồn”, điểm nhấn của cả đường hoa Nguyễn Huệ. Đó là con giáp của năm. Các con vật như chó, gà, cọp, rồng… được các nghệ nhân thiết kế đẹp mắt luôn là điều làm nhiều người “tò mò” muốn xem đầu tiên tại đường hoa.

Ngoài ra, đường hoa Nguyễn Huệ còn là nơi chuyển tải tâm tư, tình cảm, nguyện vọng của người dân; thể hiện sự vững tin vào tương lai tươi sáng của thành phố, dân tộc. Không chỉ là sự kiện vui chơi giải trí, lễ hội Tết mà còn là dịp mang lại niềm vui cho những gia đình khó khăn, trẻ em tại các mái ấm nhà mở thông qua việc tặng quà, bánh tét…

Sau 9 năm xuất hiện, đường hoa Nguyễn Huệ nay trở thành hoạt động quen thuộc, nét văn hóa với người dân Sài Gòn và cả du khách quốc tế mỗi dịp Tết.

Năm nay sẽ có nhiều hoạt động để kỷ niệm đường hoa Nguyễn Huệ tròn 10 tuổi. Trong đó, sẽ dành ra một khu vực để trưng bày mô hình thu nhỏ con giáp của các năm qua. Chất liệu làm con giáp giống như chất liệu đã được dùng để tạo hình qua từng năm như gà tre, chó đá, heo đất, chuột lục bình, trâu gốm, cọp sơn màu, mèo thạch cao, rồng mây; riêng năm đầu tiên là khỉ được tạo hình mới bằng chất liệu xơ dừa và rắn vỏ cừ tràm để tạo thành trọn bộ 10 con giáp qua 10 năm đường hoa Nguyễn Huệ.

Cũng như mọi năm, Đường hoa Nguyễn Huệ sẽ mở cửa cho người dân đến thưởng thức, vui chơi từ 27 tháng Chạp đến 22h đêm mùng 4 Tết Quý Tỵ.

Theo Ban tổ chức, điểm nhấn của đường hoa Nguyễn Huệ Tết Quý Tỵ 2013 là khu vực Xuân biển đảo ở cuối đường hoa (từ Mạc Thị Bưởi đến Tôn Đức Thắng). Bắt đầu là chiếc thuyền đi biển cách điệu với một biển hoa tươi thể hiện mùa đi biển bội thu của bà con, xa xa là hàng dừa xanh, bãi cát trắng, thuyền thúng… Những cây cờ hội trang trí xung quanh nơi đây thể hiện sức mạnh của dân tộc từ ngàn xưa. Cuối đường hoa sẽ là hoa hướng dương trên nền nước xanh với hai cánh buồm hoa ở hai bên đường tượng trưng cho vầng thái dương mang đến bình minh, tương lai tươi sáng cho đất nước.

Nhằm phục vụ người dân, du khách lướt web cũng như chia sẻ những hình ảnh đẹp của thành phố nhân dịp xuân Ất Mùi 2015 và kỷ niệm 40 năm ngày giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước, Công ty cổ phần Dịch vụ Bưu chính Viễn thông Sài Gòn (SPT) sẽ triển khai lắp đặt dịch vụ wifi công cộng miễn phí tại đường hoa, đường sách Hàm Nghi, chợ hoa xuân ở công viên 23/9, hội hoa xuân ở Công viên Tao Đàn (quận 1), đường hoa Phú Mỹ Hưng (quận 7)…

Đại diện đơn vị cung cấp wifi miễn phí cho biết sẽ lắp đặt nhiều trạm phát tín hiệu không dây với công suất lớn ở các khu vực lễ hội, cho phép truy cập không giới hạn băng thông, không giới hạn lượng truy cập nên không lo quá tải.

“Việc truy cập mạng không dây miễn phí này sẽ bắt đầu từ ngày 8/2 (20 tháng Chạp) cho đến khi kết thúc hoạt động lễ hội đường hoa, đường sách, chợ hoa”, vị này cho biết.

Trước đó, do đường Nguyễn Huệ đang được nâng cấp cải tạo thành phố đi bộ và thi công tuyến metro Bến Thành – Suối Tiên nên UBND TP HCM đã quyết định chọn tuyến đường Hàm Nghi, quận 1, để tổ chức đường hoa và đường sách Tết Ất Mùi.

Theo phương án đã được chọn, đường hoa được thực hiện từ đầu đường tiếp giáp với công viên Quách Thị Trang (vòng xoay trước chợ Bến Thành) đến ngã tư Hồ Tùng Mậu – Hàm Nghi. Còn đường sách được thực hiện từ ngã tư Hồ Tùng Mậu – Hàm Nghi đến đường Tôn Đức Thắng.

Đường hoa và đường sách Tết Ất Mùi sẽ có chung chủ đề nhân kỷ niệm 40 năm ngày giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước, chào mừng Đại hội Đảng các cấp, tiến tới Đại hội Đảng bộ Thành phố lần thứ X và Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XII.

Trên công trường bộn bề mút, cưa, giấy…, họa sĩ Nguyễn Minh Phương mặt dính đầy bụi xốp tất bật hướng dẫn cộng sự hoàn tất con rồng khổng lồ là biểu tượng của đường hoa Nguyễn Huệ Tết Nhâm Thìn.

Sau 8 năm từ lần xuất hiện đầu tiên vào Tết Giáp Thân 2004, đường hoa Nguyễn Huệ giờ đây đã trở thành nét văn hóa không thể thiếu của người dân TP HCM và cả du khách quốc tế mỗi dịp Tết đến, xuân về.

Trên đường hoa Nguyễn Huệ mỗi dịp Tết, ngoài hàng trăm nghìn chậu hoa và nhiều cảnh vật luôn có biểu tượng làm “linh hồn”, chủ đề của cả đường hoa. Đó là con giáp của năm. Tết Nhâm Thìn, biểu tượng là con rồng khổng lồ dài 26 m, cao 5,5 m do họa sĩ Nguyễn Minh Phương thực hiện.

“Công trường” của họa sĩ Minh Phương, nơi thiết kế các mô hình con giáp là ngôi nhà nhỏ lọt thỏm giữa rừng cây trên đường Lê Văn Lương, quận 7, TP HCM. Bên ngoài là hàng rào với nhiều gốm xứ cao ngất.

Đây là năm thứ sáu họa sĩ Minh Phương đảm nhận vai trò thiết kế biểu tượng cho đường hoa Nguyễn Huệ. Tết Đinh Hợi 2007, qua sự giới thiệu của ông Cao Lập (khi ấy là Giám đốc Khu du lịch Bình Quới, TP HCM – một trong những người lập nên đường hoa Nguyễn Huệ), ông Phương bắt đầu tham gia công việc này.

“Công việc còn khá mới mẻ với tôi vì sau năm đó anh Lập không tham gia thiết kế đường hoa nữa. Từ đó trở đi tôi là người chịu trách nhiệm chính cho việc thiết kế con giáp biểu tượng của đường hoa”, hoạ sĩ kể.

Năm đầu tiên tham gia phải làm biểu tượng heo đất khổng lồ dài 3 m và đàn heo hơn 60 con. Mô hình được duyệt, chưa kịp vui thì lại phải lo tìm cộng sự, trong khi thời gian để hoàn thiện chỉ vỏn vẹn 20 ngày. Họa sĩ tất bật điện thoại kêu gọi tất cả đồng nghiệp, sinh viên quen biết và họ phải thức trắng đêm làm cho kịp tiến độ.

“Ngồi săm soi đàn heo mô hình, ‘phóng to’ nó ra thì dễ nhưng cái khó là tìm chất liệu gì để vừa có được ý nghĩa văn hóa, vừa chịu được nắng mưa? Làm sao để dễ vận chuyển? Cuối cùng tôi quyết định làm heo đất và heo gốm, chất liệu là thạch cao giả gốm”, họa sĩ Phương nhớ lại.

Sau năm đầu với đàn heo đất, đến Tết Mậu Tý 2008, họa sĩ Phương cùng cộng sự mất một tháng để chuẩn bị mô hình gia đình chuột đan bằng lục bình. Còn năm Kỷ Sửu 2009, ròng rã trong ba tháng, nhóm năm họa sĩ do ông làm trưởng nhóm thiết kế và thi công quả dưa hấu kỷ lục với chiều cao 5 m, đường kính 4,8 m, nặng khoảng một tấn. Bên cạnh quả dưa to còn có bốn quả khác, mỗi quả cao 2 m, đường kính 1,8 m. Ngoài ra, mô hình tám con trâu cao 1,2 m dài 2,5 m cũng được hoàn tất và trưng bày tại đường hoa…

Năm Canh Dần 2010 ông cùng cộng sự loay hoay làm biểu tượng cọp. Rồi đến năm Tân Mão 2011, ngoài đôi mèo hạnh phúc lớn, nhóm của ông còn phải làm thêm mấy chục con mèo nhỏ để trang trí dọc đường hoa.

Và năm nay, họa sĩ Minh Phương có nhiệm vụ thiết kế con rồng khổng lồ bằng xốp. Trên công trường bộn bề mút, giấy, màu, thang… họa sĩ Phương mặt dính đầy bụi xốp chạy tới chạy lui hướng dẫn cộng sự tô, vẽ, gắn vảy cho con rồng khổng lồ là “linh hồn” của đường hoa Nguyễn Huệ.

“Rồng là con vật không có thật vì vậy phải dựa vào hình mẫu để thực hiện. Phải tổng hợp nhiều nét của những con rồng dân gian sao cho nhìn không quá dữ, nhưng vẫn có nét uy nghiêm”, họa sĩ cho biết.

Sau khi tạo hình con rồng khổng lồ bằng xốp, toàn bộ rồng sẽ được gắn một lớp vảy bằng lục bình. Để phủ hết thân cho con rồng này, 3.000 miếng lục bình khô kết tròn với đường kính 20 cm, 120 tấm thảm lục bình dài 1 m, rộng 25 cm ốp dưới bụng rồng. Còn lại 300 kg sợi lục bình khô (được đặt từ hai tháng trước ở các cơ sở sản xuất tại Ninh Bình, Tiền Giang) được khéo léo dán lên đầu, chân, móng, đuôi… rồng.

Theo họa sĩ Minh Phương, cây lục bình đơn sơ mộc mạc, rất gần gũi với người dân Việt Nam, hợp với chủ đề của đường hoa là “Việt Nam – Quê hương tôi”. Ngoài ra nó cũng rất nhẹ, giá rẻ nên được lựa chọn để làm vảy cho con rồng lớn này.

Suốt thời gian gắn bó với đường hoa Nguyễn Huệ, năm nào họa sĩ Minh Phương cũng đau đáu với câu hỏi của đồng nghiệp và với cả người dân thành phố “đường hoa năm nay có gì mới?”. Việc tìm tòi ý tưởng sao cho vừa mới lại vừa gần gũi với văn hóa Việt Nam luôn là thách thức đối với ông.

“Tết năm sau là năm Tỵ. Quan niệm người Việt Nam cho rằng con rắn tượng trưng cho cái ác, cái xấu. Vì vậy việc thể hiện con rắn làm sao cho gần gũi lại không dữ tợn là rất khó”, họa sĩ băn khoăn.

Ý tưởng đã khó, lại thêm thách thức đối với ông và nhóm cộng sự chính là thời gian. Thời gian để hoàn thành công việc thường rất ngắn trong khi yêu cầu phải “giao hàng” đúng hẹn để dàn dựng ở đường hoa, vì vậy cả ê kíp thường phải chia nhau từng công đoạn, có khi phải làm cả đêm.

“Được góp phần công sức để làm đẹp thêm cái Tết cho bà con thành phố cũng như du khách là một vinh dự nên chúng tôi luôn cố hết sức mình”, họa sĩ Minh Phương chia sẻ.