SẮC LỆNH VỀ PHƯƠNG TIỆN TRUYỀN THÔNG XÃ HỘI (P I)
Tháng 2 năm 1962 một tài liệu tựa đề “Lược đồ Hiến chế về các phương tiện truyền thông xã hội” được gởi tới các Nghị Phụ khắp thế giới. Các Nghị Phụ họp nhau lại để thảo luận về đề tài này
LỜI GIỚI THIỆU
Mục đích chính của Công Đồng Vaticanô II là “chiếu giải ánh sáng Chúa Kitô tới muôn dân . . . bằng việc rao giảng Phúc Âm” 1. Công Đồng đã làm một cố gắng vĩ đại để cởi mở và đối thoại với thế giới. Trong số các phương tiện đắt lực nhất để rao giảng Phúc Âm và đối thoại với thế giới, chúng ta phải kể tới phương tiện truyền thông xã hội. Vì thế Công Đồng, do Chúa Thánh Thần thúc đẩy và soi sáng, đã đề cập tới vấn đề truyền thông xã hội một cách long trọng.
Một tài liệu mới mẻ
Từ xưa tới nay, ngoài một số văn kiện của các Đức Giáo Hoàng về vấn đề liên quan đặc biệt đến các phương tiện. Giáo Hội chưa bao giờ đề cập tới vấn đề truyền thông xã hội một cách đầy đủ và bao quát. Đây là tài liệu đầu tiên trình bày lập trường của Giáo Hội. Chính vì là tài liệu đầu tiên, nên có lẽ nó không được hoàn hảo và đầy đủ như một số người công giáo có thẩm quyền trong ngành truyền thông xã hội mong muốn.
Lược trình Sắc Lệnh
Tháng 2 năm 1962 một tài liệu tựa đề “Lược đồ Hiến chế về các phương tiện truyền thông xã hội” được gởi tới các Nghị Phụ khắp thế giới. Cuối tháng 11 năm 1962. Các Nghị Phụ họp nhau lại để thảo luận về đề tài này. Tất cả có tới 57 Nghị Phụ góp ý kiến, và vài hôm sau, phần đông đã bỏ phiếu chấp nhận sắc lệnh, rồi kỳ họp thứ nhất của Công Đồng bế mạc.
Căn cứ theo đề nghị của các Nghị Phụ, lược đồ đã được sửa đổi, bớt phần lý thuyết, và được gọi là Sắc Lệnh thay vì Hiến Chế, vì nó ngắn hơn và có tính cách mục vụ cụ thể.
Trong kỳ hợp thứ hai, tháng 11 năm 1963 các Nghị Phụ bỏ phiếu một lần nữa và đã chấp nhận Sắc Lệnh, nhưng lần này có 503 Nghị Phụ bỏ phiếu “chống”. Một số ký giả và Nghị Phụ đã chỉ trích Sắc Lệnh là nông cạn, tiêu cực và khô khan. Họ cố gắng gây dư luận chống đối Sắc Lệnh. Nhưng đầu tháng 12 năm 1963 Sắc Lệnh được phê chuẩn và công bố.
Đặc tính của Sắc Lệnh
Mục đích của Sắc Lệnh không phải là xác định và giải thích những nguyên tắc tín lý về việc truyền thông xã hội. Trái lại Sắc Lệnh mang tính chất cụ thể và mục vụ. Tất cả được gồm tóm trong hai phần chính: phần thứ nhất nói về các nguyên tắc luân lý để sử dụng và kiểm soát các phương tiện; phần thứ hai hướng cách tổ chức công việc dùng những phương tiện này trong các hoạt động tông đồ của Giáo Hội. Phải công nhận Sắc Lệnh hơi nặng nề về phần luân lý, cảnh cáo và đề phòng.
Đây là một tài liệu kết thúc một giai đoạn lịch sử Giáo Hội, tức là giai đoạn ý thức về sự lợi hại của các phương tiện, và mở ra một giai đoạn lịch sử mới, là giai đoạn tổ chức lại những nổ lực của tất cả những người và những cơ quan Công Giáo đang hoạt động trong lĩnh vực truyền thông
Sắc Lệnh với Giáo Hội Việt Nam
Giáo Hội Việt Nam từ hơn ba thế kỷ nay đã rao giảng Phúc Âm bằng máu của vô số các vị tử đạo, bằng gương sáng của mọi tín hữu, bằng lời cầu nguyện thiết tha, bằng những ngôi nhà thờ dựng lên từ Bắc chí Nam . Nhưng có lúc sự rao giảng đó ở Việt Nam, cũng như ở bao quốc gia Tây Phương khác, có tính cách hạn hẹp và thiếu cởi mở.
Công Đồng Vaticanô II đã khai sinh một chiều hướng mới một chiều hướng cởi mở, thay cho thái độ tự vệ, và đối thoại với các tôn giáo bạn thay vì coi họ như “lương dân”.
Các phượng tiện truyền thông xã hội, vì có khả năng đạt tới mọi người, nên có thể là những dụng cụ rất thích hợp để rao giảng Phúc Âm trong tinh thần phổ quát và thông cảm của đức bác ái công giáo.
Phaolô Giám Mục Tôi Tớ Các Tôi Tớ Thiên Chúa Hiệp Nhất Với Các Nghị Phụ Của Thánh Công Ðồng Ðể Muôn Ðời Ghi Nhớ
LỜI MỞ ĐẦU
Ý nghĩa từ ngữ
1. Trong những phát minh kỳ diệu về kỹ thuật, mà tài năng con người, nhờ Thiên Chúa trợ giúp, đã từng khai thác từ tạo vật, nhất là trong thời đại chúng ta, thì Giáo Hội là Mẹ, đặc biệt ân cần tiếp đón và theo dõi từ những phát minh liên quan đặc biệt tới tinh thần con người đến những phát minh tạo thêm những phương thế mới để truyền thông một cách hết sức dễ dàng đủ các loại tin tức, tư tưởng và mệnh lệnh. Tuy nhiên giữa những phát minh này, trổi vượt hơn cả là những phương tiện tự bản tính không những có thể liên hệ và ảnh hưởng đến từng người, mà còn đến chính đại chúng và toàn thể xã hội nhân loại 1* như báo chí, điện ảnh, phát thanh, vô tuyến truyền hình và những thứ khác tương tự. Do đó những phương tiện này đáng được gọi là những phương tiện truyền thông xã hội.
Lý do thúc đẩy Công Đồng quan tâm đến vấn đề
2. Giáo Hội là Mẹ cũng biết rằng những phương tiện đó, nếu được sử dụng đúng đắn sẽ mang lại những lợi ích hữu hiệu cho nhân loại vì chúng đóng góp rất nhiều vào việc giải trí, huấn luyện tinh thần cũng như việc mở rộng và củng cố nước Chúa. Giáo Hội cũng biết rằng con người có thể dùng chúng nghịch lại với ý định của Đấng Tạo Hoá, và làm nguy hại cho chính mình; hơn nữa Giáo Hội là Mẹ hết sức đau lòng vì những thiệt hại 2* quá thường xảy ra cho xã hội con người do việc cố ý dùng sai những phương tiện này.
Vì thế, để nhấn mạnh đến mối quan tâm của các Đức Giáo Hoàng và các Đức Giám Mục về vấn đề rất quan trọng này, Thánh Công Đồng nghĩ rằng có nhiệm vụ đề cập đến những vấn đề chính yếu liên quan tới những phương tiện truyền thông xã hội. Hơn nữa Thánh Công Đồng cũng tin tưởng rằng giáo thuyết và chỉ thị được trình bày sau đây không những sẽ giúp ích cho phần rỗi các Kitô hữu mà còn giúp cho việc tiến bộ của toàn thể cộng đồng nhân loại.
CHƯƠNG I
Nhiệm vụ của Giáo Hội
3. Vì được Chúa Kitô thiết lập để mang lại phần rỗi cho hết mọi người và do đó có nhiệm vụ phải rao giảng Phúc Âm, Giáo Hội Công Giáo nhận thấy mình cũng có bổn phận dùng cả phương tiện truyền thông xã hội để loan báo ơn cứu rỗi và dạy con người biết sử dụng chúng cách đúng đắn.
Như thế, Giáo Hội đương nhiên có quyền xử dụng và làm chủ bất cứ loại nào trong phương tiện truyền thông xã hội đó, tuỳ theo sự cần thiết hay lợi ích cho việc giáo dục Kitô hữu và cho việc mưu cầu phần rỗi các linh hồn. Các vị Chủ Chăn đáng kính có nhiệm vụ huấn luyện và hướng dẫn các tín hữu thế nào cho họ biết dùng cả những phương tiện này để theo đuổi phần rỗi và sự toàn thiện của mình cũng như của toàn thế gia đình nhân loại.
Ngoài ra, giáo dân đặc biệt có bổn phận làm cho các phương tiện này thấm nhiễm tinh thần nhân đạo và Kitô giáo, để chúng đáp ứng đầy đủ niềm mong đợi lớn lao của xã hội nhân loại và đúng với ý định Thiên Chúa.
Luật luân lý
4. Để sử dụng đúng đắn những phương tiện này, mọi người khi sử dụng cần phải hiểu biết những nguyên tắc luân lý và đem áp dụng cách trung thành vào phạm vi đó. Vậy họ phải cân nhắc nội dung những gì được truyền thông, tuỳ bản tính riêng của mỗi phương tiện; đồng thời họ cũng phải chú ý đến mọi trường hợp hay hoàn cảnh, tức là mục đích, khán thính giả, địa điểm, thời gian liên quan đến việc truyền thông này: chính những trường hợp hay hoàn cảnh đó có thể biến cải hoặc đổi mới hoàn cảnh tính cách luân lý của sự truyền thông. Trong số hoàn cảnh đó phải kể đến cách thức tác động riêng, nghĩa là sức mạnh thuyết phục của mỗi một phương tiện, sức mạnh đó có thể hùng hậu đến nỗi con người – nhất là nếu không được chuẩn bị – khó có thể nhận thức, chế ngự và có khi không thể từ khước.
Quyền thông tin
5. Tuy nhiên, điều quan trọng nhất là tất cả những người liên hệ đến vấn đề này cần phải tự đào tạo cho mình lương tâm ngay thẳng về việc sử dụng các phương tiện đó, nhất là những gì liên quan tới một số vấn đề ngày nay đang được bàn cãi sôi nổi.
Vấn đề thứ nhất là về thông tin, như người ta thường nói, nghĩa là việc thu nhập và phổ biến tin tức. Dĩ nhiên ai cũng thấy là nhờ tiến bộ của xã hội nhân loại ngày nay và nhờ các phần tử xã hội liên lạc chặt chẽ với nhau hơn, việc thông tin đã trở nên rất hữu ích và nhiều khi cần thiết. Thật vậy, việc thông tri đúng lúc các biến cố và các sự kiện giúp cho từng cá nhân biết 3* đầy đủ và liên tục các việc đó, như thế, chính họ có thể tham gia vào ích chung một cách hữu hiệu, và nhờ đó mọi người càng dễ dàng đóng góp vào việc thăng tiến toàn thể xã hội hơn. Vì vậy xã hội nhân loại có quyền thông tin những gì thích hợp với con người – hoặc cá nhân hoặc liên kết với nhau trong đoàn thể – tuỳ theo hoàn cảnh từng người. Tuy nhiên, việc thực thi đúng đắn quyền này đòi việc truyền thông phải luôn luôn xác thực trong khi trình bày nội dung và phải đầy đủ mà vẫn giữ được công bình và bác ái, ngoài ra cách thức truyền thông cũng phải lương thiện và thích hợp, nghĩa là cả trong việc săn tin lẫn loan tin, tuyệt đối phải tuân giữ luật lệ luân lý, các quyền lợi chính đáng và phẩm giá con người. Thực vậy, không phải mọi sự hiểu biết đều hữu ích, “nhưng bác ái thì xây dựng” (1Cor 8,1).
Luân lý và nghệ thuật
6. Vấn đề thứ hai là xét đến điều mà người ta thường nói là những tương quan giữa quyền lợi của nghệ thuật và tiêu chuẩn của luật luân lý, vì những cuộc tranh luận thường xuyên về vấn đề này nhiều khi bắt nguồn từ những học thuyết sai lầm về luân lý và thẩm mỹ, nên Thánh Công Đồng tuyên bố mọi người phải tuyệt đối tuân giữ quyền ưu tiên của lãnh vực luân lý khách quan, bởi vì lãnh vực này là lãnh vực độc nhất trổi vượt và phối hợp một cách thích đáng với mọi lãnh vực khác – dù là rất cao quý – của hoạt động con người, kể cả nghệ thuật nữa. Thật vậy chỉ có lãnh vực luân lý mới liên hệ đến toàn diện bản tính con người, một tạo vật có lý trí đã được Thiên Chúa tạo dựng và mời gọi vào đời sống siêu nhiên, vì nếu trung thành tuân giữ trọn vẹn lãnh vực luân lý, con người sẽ đạt tới hoàn thiện 4* và hạnh phúc đầy đủ.
Khi phải trưng bày tội ác
7. Sau cùng, việc tường thuật, mô tả hay trình bầy điều xấu về phương diện luân lý, ngay cả bằng những phương tiện truyền thông xã hội, chắc chắn có thể giúp nhận biết và khám phá con người cách sâu rộng hơn, giúp bày tỏ và biểu dương vẻ huy hoàng của điều Chân, điều Thiện, nếu người ta khéo đưa ra những hậu quả bi thảm tương xứng với điều ác. Tuy nhiên, để khỏi làm hại hơn là làm ích cho các tâm hồn, các hoạt động trên vẫn phải tuyệt đối tuân theo luật luân lý, nhất là nếu đề cập đến những vấn đề đòi phải thận trọng hay đến những gì dễ khích động dục vọng xấu xa của con người đã mang vết tội tổ tông 5*.
Dư luận quần chúng
8. Vì dư luận quần chúng ngày nay tạo nên uy lực rất lớn trên đời sống tư cũng như công của mọi tầng lớp dân chúng, nên mọi phần tử xã hội cần phải chu toàn bổn phận công bình và bác ái của mình, ngay cả trong lãnh vực này. Bởi đó, họ phải dùng những phương tiện truyền thông xã hội để cố gắng tạo dư luận ngay chính và phổ biến những dư luận đó.
Bổn phận của khán thính giả
9. Tất cả mọi người sử dụng các phương tiện truyền thông nghĩa là những độc giả, khán giả và thính giả nhận được sự truyền thông qua các phương tiện đó, tuỳ theo sự lựa chọn cá nhân và tự do, đều có những bổn phận đặc biệt. Thật vậy, việc lựa chọn đúng đắn đòi họ cổ võ những gì có giá trị đạo đức, khoa học và nghệ thuật, họ phải tránh những gì nên cớ hay làm dịp cho họ phải thiệt hại về phần thiêng liêng, hoặc có thể vì gương xấu khiến cho người khác phải nguy hiểm, hoặc lại ngăn cản những việc truyền thông tốt mà cổ võ những truyền thông xấu: điều này thường xảy ra khi người ta trả tiền cho những người khai thác những phương tiện này chỉ vì lý do kinh tài. 6*
Vì thế để chu toàn luật luân lý, chính những người sử dụng không nên quên bổn phận phải tìm hiểu đúng lúc những lập trường của cơ quan có thẩm quyền về những vấn đề đó, và phải tuân giữ những lập trường đó theo tiêu chuẩn lương tâm ngay thẳng. Hơn nữa để chống lại những quyến rũ thiếu ngay chính một cách dễ dàng hơn, và để hoàn toàn bênh vực những ảnh hưởng tốt, họ phải chú tâm hướng dẫn và đào luyện lương tâm mình bằng những phương thế thích hợp.
Bổn phận của thanh thiếu niên và phụ huynh
10. Những người sử dụng, nhất là thanh thiếu niên, phải tập quen điều độ và kỷ luật trong việc dùng những phương tiện này. Ngoài ra họ phải cố gắng thấu hiểu sâu xa hơn những điều họ thấy, nghe và đọc; họ phải thảo luận với các nhà giáo, những người chuyên môn và phải tập phán đoán cho đứng đắn. Còn bậc phụ huynh có bổn phận tận tâm coi sóc để kịch ảnh, sách báo và những thứ cùng loại trái nghịch với Đức Tin, trái thuần phong mỹ tục khỏi lọt vào ngưỡng cửa gia đình, cũng đừng để con cái gặp những thứ đó ở nơi khác.